[duyanhpt]

THỰC PHẨM
Sau nước, thực phẩm là một nhu cầu tối cần thiết của con người, nếu thiếu thực phẩm, chúng ta sẽ suy kiệt sinh lực và sức chịu đựng, tinh thần hoang mang mơ hồ, không còn ý chí, nghị lực để phấn đấu… sinh mạng sẽ bị đe doạ.
Nhưng để tìm kiếm được thực phẩm từ thiên nhiên hoang dã, các bạn phải là người có kinh nghiệm. Tuy thiên nhiên thật hào phóng, nhưng cũng rất khắc nghiệt. Bên cạnh những thực vật, động vật có thể nuôi sống được con người, thì cũng có những cây trái và sinh vật có thể giết chết con người trong nháy mắt. Đã vậy, sự khác biệt giữa “lành” và “độc”, lại không sai biệt nhau là bao nhiêu, nhất là ở trong các loài thực vật. Thí dụ: Cây “Chè vằng” ăn được lại rất giống cây “Lá ngón” cực độc, chỉ cần ăn vài lá là vô phương cứu chữa. Hoặc giữa cây khoai môn và cây môn nước, một loại thì ăn rất ngon, còn một loại ăn vào thì ngứa như cào cổ. Những cây nầy, chỉ có người kinh nghiệm mới phân biệt được.

Nói như thế không có nghĩa là bạn khoanh tay nhịn đói chờ chết, chúng tôi chỉ muốn nói là các bạn hãy thận trọng, nên ăn những gì mà các bạn biết rõ, cả về tính chất lẫn cách chế biến (chẳng hạn như củ nần, củ nâu, thì phải ngâm nước và luộc nhiều lần. Củ nưa phỉa luộc với vôi. Măng tre thì phải luộc hay nấu, không thể nướng hay ăn sống được…)
Về động vật, tuy ít có con mang chất độc trong thịt, nhưng nếu các bạn không biết cách làm và chế biến, thì cũng có thể trúng độc. Nhiều người đã chết do ăn Cóc và cá Nóc làm không kỹ. Các bạn không nên ăn những lòng, ruột, trứng.. của các loại cá và động vật mình không biết rõ, và cũng đừng đụng tới những sinh vật và côn trùng hay nấm có màu sắc sặc sỡ, vì đó là lời cảnh cáo của thiên nhiên.
Để tìm thực phẩm từ trong thiên nhiên, chúng ta có 2 nguồn chính: từ THỰC VẬT và từ ĐỘNG VẬT.

THỰC PHẨM TỪ THỰC VẬT.

Đây là một nguồn thực phẩm phong phú và đa dạng, dễ tìm kiếm, rất thích hợp cho những trường hợp phải di chuyển. Tuy nhiên, cũng rất dễ bị ngộ độc, các bạn phải cẩn thận.
Thường thì cây, trái, củ, hạt, mầm… nào mà chim, thú (nhất là khỉ) mà ăn được thì chúng ta cũng có thể ăn được. Nhưng đó không phải là công thức, vì một số loài chim có thể ăn những trái độc (Mã tiền, Mặt quỷ…) mà nếu các bạn ăn vô thì chắc chắn “ngủm”.

Nếu nghi ngờ thì các bạn có thể thử bằng những cách sau đây:
- Ngắt một đọt cây, cuống lá, mà thấy nhựa trắng như sữa thì đừng ăn.
- Nhai thử, thấy có vị đắng, cay, hay buồn nôn, thì đừng ăn.
- Nấu lên trong 15 – 20 phút, bỏ vào miệng ngậm một lúc, nếu thấy không có phản ứng gì thì từ từ ăn thêm, nhưng đừng quá nhiều, cho đến khi hoàn toàn tin tưởng.
Trong sự hạn chế của một chương sách cũng như về khả năng, chúng tôi không thể trình bày được hết tất cả các loại cây trái có thể dùng làm thực phẩm. Chúng tôi cũng không đề cập đến các loại cây đã được thuần hoá từ lâu và được trồng khắp nơi như: lúa, bắp, đậu, mè… khoai lang, khoai tây, khoai mì… cam, quýt, xoài, ổi, mít, mận… mà chúng tôi thiên về những cây mọc hoang, hoặc đang được thuần hoá. Nhất là ở Việt Nam và các nước lân cận.

NHỮNG CÂY HOANG DÃ DÙNG LÀM THỰC PHẨM

KHOAI MÀI – HOÀI SƠN – SƠN DƯỢC
Nơi mọc: Ở khắp vùng rừng núi nước ta.
Thân cây: Dây leo bò trên mặt đất
Lá: Lá đơn, hình tim, mọc đối hay so le
Hoa: Hoa đực, hoa cái khác gốc
Quả: Củ con ở nách lá gọi là “thiên hoài” hay “dái củ mài”
Phần làm thực phẩm: Củ (có thể dài 1 mét)
Chế biến: Luộc hay nạo, giã để nấu canh
Mùi vị: Thơm, bùi.

SẮN DÂY – CÁT CĂN – CAM CÁT CĂN
Nơi mọc: Mọc hoang và được trồng khắp nơi
Lá: Lá kép gồm 3 lá chét hình trứng
Hoa: Màu xanh, mọc thành chùm ở kẽ lá
Quả: Dài 9 – 10 cm, vàng nhạt, nhiều lông
Phần làm thực phẩm: Củ
Chế biến: Luộc, chế thành bột
Mùi vị: Bùi, ngọt

HOÀNG TINH – CỦ CÂY CƠM NẾP
Nơi mọc: Mọc hoang ở những nơi rừng ẩm
Thân cây: Cây loại cỏ sống lâu năm
Lá: Hình mác, mọc vòng 4 – 5 lá một
Hoa: Mọc ở kẽ lá, rũ xuống, mỗi cuống mang 2 hoa hình ống, màu tím đỏ.
Quả: Quả mọng, khi chín có màu tím đen
Phần làm thực phẩm: Củ
Chế biến: Luộc hay giã làm bột

KHOAI NƯA – KHOAI NA
Nơi mọc: Mọc hoang ở những nơi ẩm ướt
Thân cây: Cây sống lâu năm
Lá: Lá đơn, có cuống dài, màu xanh lục nâu, có đốm trắng, phiến lá khía nhiều và sâu
Hoa: Bông mo tận cùng bằng một phần bất thụ, hình trụ, màu tím (mo màu nâu sẩm)
Phần làm thực phẩm: Củ
Chế biến: Luộc với vôi cho hết ngứa

CỦ NÂU – KHOAI LENG
Nơi mọc: Mọc hoang tại các vùng rừng núi
Thân cây: Dây leo thân nhẵn, gốc nhiều gai
Lá: Hình trứng hơi mác, mọc cách ở gốc, mọc đối ở ngọn
Hoa: Mọc thành bông
Phần làm thực phẩm: Củ
Chế biến: Luộc nhiều nước.

KHOAI MÔN – KHOAI SỌ
Lá: Hình tim, có cuống dài, không ướt
Hoa: Bông màu trắng, hoa bất thụ vàng
Phần làm thực phẩm: Thân hoá củ
Chế biến: Luộc

CỦ CHUỐI – CHUỐI HOA
Nơi mọc: Mọc hoang, trồng làm cảnh, thích nơi ẩm.
Thân cây: Thân thảo, đa niên, cao khoảng 1m50.
Lá: To, tròn hơi mác, mọc cách, màu lục, trơn láng
Hoa: Xếp thành chùm, có một cái mo chung
Quả: Quả nang có nhiều gai mềm như lông
Phần làm thực phẩm: Củ
Chế biến: Luộc – giã làm bột

CỦ NĂN – MÃ THẦY
Nơi mọc: Mọc hoang và được trồng ở nơi ngập nước.
Cây cỏ củ to, mọc ở dưới nước. Thân không có lá, tròn dài, gần như chia đốt, phía trong có nhiều vách ngang. Hoa tự chỉ gồm có một bông nhỏ màu vàng nâu ở ngọn, hoặc không có hoa.
Phần làm thực phẩm: Củ
Chế biến: Ăn sống, nấu với thịt, nấu chè

CỦ ẤU - ẤU NƯỚC – KỴ THỰC
Nơi mọc: Mọc hoang và được trồng ở các ao đầm
Thân cây: Thân ngắn, có lông
Lá: Lá nổi có phao: ở cuống, hình quả trám
Hoa: Hoa trắng, mọc đơn độc hay ở kẽ lá
Quả: Thường gọi là “củ”, có hai sừng
Phần làm thực phẩm: Quả (củ)
Chế biến: Luộc hay giã bột làm bánh.

TRẠCH TẢ - MÃ ĐỀ NƯỚC
Nơi mọc: Mọc hoang ở ao, đầm, ruộng nước
Thân cây: Thân rễ trắng, hình cầu hay hình con quay
Lá: Hình thuôn hay hình tim, có cuống dài
Hoa: Màu trắng, cuống dài, thành tán
Quả: Là một đa bế quả
Phần làm thực phẩm: Thân củ
Chế biến: Luộc

SƠN VÉ
Nơi mọc: Mọc hoang từ Quảng Trị đến Nam Bộ
Thân: Đại mộc, cao 20m, nhánh non hình vuông
Lá: Xoan thon, chót nhọn, gân phụ mảnh
Hoa: Đơn tính màu đồng chu
Trái: Tròn nhỏ, màu vàng lục có hột to 6 – 8 mm
Phần ăn được: Trái
Chế biến: Không

TRÔM – TRÔM HOE
Nơi mọc: Mọc hoang và thường được trồng để làm nọc tiêu hay trụ hàng rào (rất dễ trồng)
Thân: Đại mộc cao 6 – 9 mét
Lá: Lá kép gồm 7 – 9 lá phụ không cuống, có lông hoe ở mặt dưới
Phần sử dụng: Nhựa cây tươi hay phơi khô
Chế biến: Ngâm nước cho nở ra và ăn như thạch.

BÁT
Nơi mọc: Mọc hoang (hay trồng) theo lùm bụi
Thân: Dây leo đa niên có vòi cuốn
Lá: Hơi dầy, không lông
Hoa: Màu trắng, năm cánh, hơi giống hoa bìm bìm
Trái: Khi non màu anh vân trắng, khi chín màu đỏ
Phần sử dụng: Trái và lá
Chế biến: Ăn tươi, luộc hay nấu canh.

CHÙM NGÂY
Nơi mọc: Mọc hoang và được trồng ở Nam bộ
Thân: Thân mọc cao từ 4 – 9 mét có nhánh to.
Lá: Kép 3 lần, màu xanh mốc, không lông
Hoa: Màu trắng, to, hình giống như hoa đậu
Trái: To dài đến 55cm, khô nở thành 3 mảnh
Phần sử dụng: Trái, lá và hột
Chế biến: Lá, trái non xào nấu như rau, hột ép dầu

GAN TIÊN THƠM – CHÂU THI
Nơi mọc: Mọc hoang ở các vùng núi cao Bắc Bộ
Thân: Tiểu mộc, cao 3m, nhánh nằm, không lông
Lá: Phiến hình bầu dục, thon, không lông
Hoa: Chùm ở nách lá, màu trắng
Trái: Nang tròn, chứa nhiều hột
Phần sử dụng: Trái

GĂNG NÉO
Nơi mọc: Mọc hoang ở các rừng còi duyên hải, có trồng nhiều ở Côn Sơn.
Thân: Đại mộc, nhánh ngắn, vòng đều quanh thân
Lá: Phiến dài bầu dục, không lông
Hoa: Chùm hoa màu trắng
Trái: Phì quả to 1,5cm, cơm vàng, hột dẹp láng
Phần sử dụng: Trái

SẾN MẬT
Nơi mọc: Mọc hoang ở Bắc bộ và được trồng ở Nam bộ, dọc theo sông Cửu Long
Thân: Đại mộc, cao khoảng 20m
Lá: Phiền bầu dục, mặt dưới có gân lồi, lông nhung
Hoa: Chùm ở nách
Trái: Phì quả cao 3cm, có từ 1 – 3 hột
Phần sử dụng: Trái

DUNG CHÙM
Nơi mọc: Mọc hoang từ cao độ 1000 – 2000 mét.
Thân: Đại mộc nhỏ, cao khoảng 8m, vỏ nứt sâu
Lá: To, phiến xoan bầu dục, mặt trên xanh đậm
Hoa: Chùm đơn, màu trắng hay vàng, thơm
Trái: Hình thoi, dài khoảng 1cm, không lông
Phần sử dụng: Trái và lá
Chế biến: Lá nấu uống như trà, trái ăn tươi

XAY
Nơi mọc: Khắp núi rừng từ Trung đến Nam bộ
Thân: Tiểu mộc, cao khoảng 5m, nhánh non có lông
Lá: Hình muỗn dài, nhỏ, đầu tròn, không lông
Hoa: Hoa nhỏ, chùm ở nách lá, không lông
Trái: Tròn, từng chùm, khi chín màu đen mốc
Phần sử dụng: Trái và lá
Chế biến: Trái ăn tươi, lá nấu canh

MÓC CỘT
Nơi mọc: Rừng thưa ở độ cao 1000 – 2000 mét
Thân: Đại mộc, cao 8 – 12 m, nhánh có khi có gai
Lá: Đáy tròn, chót có mũi ngắn, rụng theo mùa.
Hoa: Màu trắng, chùm tụ tán
Trái: Tròn, chót có thẹo của đài
Phần sử dụng: Trái

DUM LÁ HƯỜNG
Nơi mọc: Mọc hoang các vùng núi cao trên 1000m
Thân: Bụi, có lông mịn, có gai nhỏ.
Lá: Lá kép do lá phụ mọc đối, mép có răng cưa
Hoa: Ở chót nhánh, cánh tròn, màu trắng, thơm
Trái: Tròn, to 2 cm
Phần sử dụng: Trái
Chế biến: Lá nấu như trà, trái ăn tươi

TU LÚI – NGẤY LÁ NHỎ
Nơi mọc: Mọc hoang bình nguyên đến cao nguyên
Thân: Bụi trườn, nhánh mảnh, có lông và gai cong
Lá: Lá bẹ, lá phụ nhỏ, mặt trên không lông, mặt dưới đầy lông trắng
Hoa: Tản phòng ở ngọn, màu hường, dài đầy lông, có gai nhỏ
Trái: Hình bán cầu, màu đỏ, vị chua
Phần sử dụng: Trái

THIÊN TUẾ
Nơi mọc: Mọc hoang và còn được trồng làm kiểng
Thân: Cao 1 – 6 m
Lá: Dài 0,5 – 2m, có thứ diệp từng cặp một
Hoa: Ít khi có hoa
Quả: Hình xoan, màu vàng hay đỏ (có độc)
Phần làm thực phẩm: Thân cây
Chế biến: Lấy lõi thân cây giã thành bột làm bánh hay chế biến các món khác