[tunbo]

Ngày xưa, mộ cụ Thủ khoa chỉ được đắp bằng đất đơn giản, để tránh tai mắt Pháp, đầu thế kỷ XX, ông Trần Văn Thông - cháu ngoại của cụ - xây lại mộ bằng đá xanh. Bia mộ gồm 3 tảng đá xanh ghép lại, chia thành các phần : Chân bia, thân bia và mái bia.
Tảng đá chân bia có chạm khắc hoa lá
Thân bia dày 40cm, rộng 1m cao 72cm, ba mặt có khắc chữ Hán
Mái bia bằng đá đục giả ngói có 8 rãnh, chạm khắc hoa sen, chim Phượng khá đẹp.


Mặt trước bia mộ


Hai bên tạc hai câu đối :
Bên phải : MÃ LIỆP TÀNG BẤT HỦ
Bên trái : NGƯU MIÊN THẢO QUYẾT CƯ

Chính giữa bia mộ là 3 hàng chữ Hán, một vị khách viếng đình đã dịch lại (và ông từ đã ghi lại)
- Hàng giữa (chữ màu đỏ) : " Hoàng triều Định Tường giải nguyên, tính Nguyễn, tự Huân chi mộ" - tạm dịch : Mộ (ông) Nguyễn Huân, thủ khoa người Định Tường.
- Bên phải (chữ màu xanh) : "Đinh Dậu kiết các tạo" - xây dựng năm Đinh Dậu (1933)
- Bên trái : Nữ Nguyễn Thị Vạn - Nguyễn Thị Tánh lập thạch
( hai bà Nguyễn Thị Vạn, Nguyễn Thị Tánh là con gái cụ Huân)

Về hai câu đối trên bia mộ, nghĩa tiếng Việt tạm dịch là :

Vết ngựa dẫm, mãi không phai nhạt
Chỗ trâu ngủ, cỏ vẫn luôn xanh

Từ NGƯU MIÊN nghĩa là "Trâu ngủ" - ý nói về mồ mả (chắc theo quan niệm của người dân - vì thế, ở Nam bộ, mộ táng thường có hình dạng con trâu đang nằm ngủ)




Mộ táng hình con trâu nằm ngủ


Mặt bên phải bia mộ, tạc bài thơ Hãn mã, cụ Thủ khoa Huân làm ngay trước khi chịu chém :

HÃN MÃ NAN KHAM VỊ QUỐC CỪU
CHỈ NHÂN BINH BẠI, TRÍ THÂN HƯU
ANH HÙNG MẠC BẢ DOANH THÂU LUẬN
VŨ TRỤ THƯỜNG KHAN TIẾT NGHĨA LƯU
VÔ BỐ DĨ KINH HỒ LỖ PHÁCH
BẤT HÀNG CAM ĐOẠN TƯỚNG QUÂN ĐẦU
ĐƯƠNG NIÊN THO THỦY BA LƯU HUYÊT
ĐẢO RỒNG HIU HẮT NGỌN PHONG THU

Cụ Phan Bội Châu dịch thơ :

Ruổi dong vó ngựa trả thù chung
Binh bại cho nên mạng phải cùng
Tiết nghĩa vẫn lưu cùng vũ trụ
Hơn thua, xá kể với anh hùng?
Nổi xung mất vía quân Hồ Lỗ *
Quyết thác không hàng, rạng núi sông
Tho thủy** ngày rày pha máu đỏ
Đảo Rồng*** hiu hắt ngọn thu phong

* : "Hồ Lỗ" ám chỉ giặc ngoại xâm
** : "Tho thủy" ý nói về sông nước Mỹ Tho
***: "Đảo Rồng" là nơi cụ chịu chém.


Mặt bên trái bia mộ, tạc hai câu đối của cụ bằng chữ Hán, nghĩa âm :

HỮU CHÍ NAN THÂN, KHÔNG UỔNG BÁCH NIÊN CHIÊU VẬT NGHỊ
TUY CÔNG BẤT TỰU, DIỆT TƯƠNG NHẤT TỬ BÁO QUÂN ÂN