Nhiệt đới buồn

[MissCD]

Nhiệt đới buồn-Clause Lévi Strauss

...Một giọng văn líu ríu mà mê hoặc, một tấm thảm thêu văn hóa đầy màu sắc, dẫn lối về những vùng đất xa lạ đầy bí ẩn, quyến rũ...(MissCD)

Phần thứ nhất : Kết thúc những chuyến đi

I. KHỞI HÀNH

Tôi vốn ghét các chuyến viễn di và những nhà thám hiểm. Vậy mà giờ đây tôi lại đang chuẩn bị kể lại các chuyến viễn du của mình. Quả thật, tôi đã mất biết bao thời gian để đi tới cái quyết định đó ! Mười lăm năm đã trôi qua kể từ khi tôi rời khỏi Bresil lần cuối cùng và trong tất cả những năm tháng dài ấy, tôi thường có ý định bắt tay vào viết quyển sách này; mối lần, một cảm giác hổ thẹn và chán ngán lại ngăn tôi. Sao nào ? Liệu có nên thuật lại tỉ mỉ bao nhiêu chi tiết nhạt nhẽo, bao nhiêu sự bất biến vô nghĩa ?

Phiêu lưu mạo hiểm không có chỗ đứng trong nghiệp vụ của một nhà dân tộc học; nó chỉ là một khổ nạn của nghề nghiệp ấy, nó đè lên cái công việc cần có hiệu quả ấy gánh nặng của nhiều tuần lễ, nhiều tháng trời bỏ phí dọc đường đi, của những giờ vô công rỗi nghề trong lúc người cung cấp tư liệu lẩn đi đâu mất; gánh nặng của cơn đói, của mệt nhọc, đôi khi là của bệnh tật; và bao giờ cũng thế, gánh nặng của hàng nghìn công việc lao dịch ấy vốn gậm nhấm ngày tháng một cách vô bổ và biến cuộc sống nguy hiểm giữa cách rừng nguyên thủy thành ra chẳng khác gì một cuộc sống phục dịch lính tráng. Dù có bỏ ra bao nhiêu nỗ lực cùng những chi phí vô ích để đạt tới được mục tiêu của các công trình nghiên cứu thì điều đó cũng chẳng đem lại chút giá trị nào cho cái được coi là khía cạnh tiêu cực trong nghề nghiệp của chúng tôi. Những sự thật chúng tôi đi tìm kiếm ở những nơi xa xôi đến vậy chỉ có giá trị khi chúng đã được tẩy đi lớp đá bọc ấy. Chắc chắn, người ta có thể dành sáu tháng cho một chuyến đi chịu đựng sự thiếu thốn và mệt nhọc ghê gớm cho công việc sưu tập ( vốn chỉ mất vài ngày, đôi khi vài tiếng đồng hồ ), một huyền thoại chưa từng được biết đến, một quy tắc lễ cưới mới lạ, một bản danh sách đầy đủ các thị tộc, nhưng còn cái hồi ức phế thải như thế này : “Lúc 5h30 sáng , tôi tiến vào cảng Recife trong lúc đàn chim mòng biển kêu rin tít và cả một đoàn thuyền đông đảo theo các mạn tàu”, một kỷ niệm nghèo nàn đến vậy liệu có đáng để tôi phải nâng bút ghi lại chăng ?

Tuy nhiên cái kiểu kể chuyện đó lại thu được sự ưu chuộng cho đến nay tôi vẫn không sao giải thích nổi. Vùng Amazon, xứ Tây Tạng và châu Phi tràn ngập các hiệu sách dưới những cuốn sách du lịch, những tập báo cáo viễn du và những cuốn album ảnh trong đó sự quan tâm gây ấn tượng chế ngự quá mức khiến người đọc khó có thể thấy được giá trị của chứng cứ được cung cấp. Còn lâu tinh thần phê phán của người đọc mới được thức tỉnh, anh ta luôn đòi hỏi nhiều hơn nữa, anh ta nuốt chửng những khối lượng khổng lồ loại thức ăn đó. Giờ đây, thám hiểm là một nghề, cái nghề không phải như người ta có thể hình dung nhằm phát hiện những thực tế còn chưa được biết tới qua nhiều năm dài chăm chỉ nghiên cứu, mà là qua rất nhiều kilomet và thu thập những cuốn phim chiếu hình tĩnh hay động, càng được ưa thích nếu có màu, nhờ có chúng, trong nhiều ngày liền, người ta có thể thu hút đầy hội trường một đám đông khán thính giả, với những người này những câu chuyện nhạt nhẽo, tầm thường tựa như biến đổi một cách thần kỳ thành những khám phá phát hiện chỉ bởi là thay vì tách bóc được chúng tại chỗ thì các diễn giả lại thần thánh hóa chúng bằng một chặng đường đi dài hai nghìn kilomet.